در این مقاله به تعیف ارزیابی ، آزمونگری و بیان تفاوت های آن در حوزه روان شناختی و سپس به تشریح انواع آزمون های روان شناختی خواهیم پراخت.
ارزیابی روانشناختی (Psychological evaluation) ، فرایندی فراتر از اندازه‌گیری و آزمونگری روانشناختی است.
هنگامی‌که از آزمونگری روانشناختی سخن به میان می‌آوریم، در واقع منظور فرایند اجرای آزمون، حصول و تفسیر نتایج آن است،
درحالی‌که در ارزیابی روانشناختی به نتایج آزمون‌ها اکتفا نمی‌شود،
تفاوت آزمونگری و ارزیابی چیست ؟
برای مثال در آزمونگری به این سؤال پاسخ داده می‌شود که : “ هوشبهر (بهره هوشی) فرد x چقدر است ؟ ”
درحالی‌که در ارزیابی، سؤالات پیچیده‌تری مطرح می‌شود،
برای مثال : ” چرا فرد x در مدرسه مشکل یادگیری دارد ؟ ”
سلویا و یزلداک (۲۰۰۱) ارزیابی را فرایندی چند بعدی به شمار آورده‌اند که آزمونگری تنها بخشی از آن است.
به نظر آنها، هنگامی‌که روانشناس با سؤال “ چرا فرد x در مدرسه مشکل یادگیری دارد ؟ ” مواجه می‌شود،
ابتدا آزمون هوش مناسبی را انتخاب و بر روی دانش‌آموز مورد نظر اجرا می‌کند،
سپس از دیگر روش‌های ارزیابی (مانند مصاحبه با والدین و معلم و مشاهده در کلاس) استفاده می‌کند،
پس از آن، به سراغ پرونده پزشکی و سوابق تحصیلی می‌رود
و سرانجام با استفاده از مجموعه این اطلاعات به سؤال مطرح شده پاسخ می‌دهد.
با تلفیق و تفسیر اطلاعات حاصل از ارزیابی می‌توان در مورد آزمودنی‌ها تصمیم گرفت.
تعریف ارزیابی
بر این اساس، می‌توان ارزیابی را فرایند جمع‌آوری اطلاعات با هدف تصمیم‌گیری در مورد آزمودنی‌ها به‌شمار آورد.
آزمونگری یعنی چه ؟
یکی از روش‌های ارزیابی مشکلات انسان ها استفاده از آزمون‌ها ( ) است.
آزمون‌ها معمولا نمونه‌هایی از خصوصیات و توانایی‌های فرد را به وسیله پرسش‌ها، عبارت‌ها و تکالیف نشان می‌دهند.
با استفاده از نتایج آزمون‌ها افراد می‌توانند با ویژگی‌ها و توانمندی‌های خود آشنا شوند و تصمیم‌ها و انتخاب‌های بهتری داشته باشند.
آزمون های روان شناختی
اغلب آزمون های استاندارد دارای مبانی نظری نسبتا مستحکمی هستند که توسط بزرگان و نظریه پردازان علم روان شناسی ارائه شدهاند.
امروز با پیشرفت تکنولوژی آزمون‌ها از شکل صرفا مداد-کاغذی خارج شدهاند.
نرم افزارها و دستگاه‌هایی که به ویژه جهت ارزیابی کارکردهای مغزی طراحی شدهاند، تحول بسیاری در فرایند ارزیابی ایجاد کرده و دقت آن را بالا برده‌اند.
بر این اساس در این نوشتار تلاش خواهیم کرد که شما را با آزمون های روان شناختی و اهداف آن آشنا کنیم.
انواع آزمون های روانشناختی
آزمون های توانایی ذهنی
توانایی ذهنی دربر گیرنده دامنه وسیعی از کارکردهای شناختی مانند حافظه، تجسم فضایی و تفکر خلاق است.
هوش نیز یکی از مفاهیم اساسی در حیطه شناخت است.
آزمون هوش
آزمون های هوش و آزمون های مربوط به ارزیابی سایر توانایی‌ها، در طبقه آزمون های توانایی ذهنی قرار دارند.
تقسیم بندی آزمون های هوش
آزمون های هوش به دو دسته تقسیم می‌شوند:
آزمون های هوش انفرادی و آزمون های هوش گروهی.
مقیاس هوش بزرگسالان وکسلر، مقیاس هوش استنفورد بینه و آزمون هوش ریون از مشهورترین و کاربردی‌ترین آزمون های هوش به شمار می‌آیند.
این آزمون‌ها توسط روان‌سنج به صورت انفرادی اجرا می‌شوند.
در ساخت ماده سؤال‌های این آزمون‌ها تلاش شده است تا حیطه‌های مختلف توانایی ذهنی ارزیابی شود.
کاربرد آزمون های هوش در استعدادیابی چیست ؟
توجه کنید که ممکن است فردی در هوش کلی نمره خوبی کسب نکند اما در یکی از خرده آزمون‌ها نمره خوبی کسب کند.
این فرد می‌تواند رشته تحصیلی یا شغل یا زمینه ای از فعالیت را انتخاب کند که در آن موفقیت بیشتری بدست خواهد آورد.
لذا، اگر این آزمون‌ها با دقت انجام شوند، در استعدادیابی نیز می‌توانند کاربرد داشته باشند.
آزمون های حافظه جز کدام دسته آزمون های روان شناختی هستند ؟
آزمون های توانایی ذهنی دیگری نیز وجود دارند که جنبه‌های مختلفی از کارکردهای ذهنی را ارزیابی می‌کنند.
آزمون هایی مانند آزمون های حافظه، استدلال کمی، واژگان، تفکر خلاق و تجسم فضایی در حیطه آزمون های توانایی ذهنی قرار می‌گیرند.
آزمون های پیشرفت تحصیلی
آزمون های پیشرفت تحصیلی، از رایج‌ترین آزمون هایی هستند که برای ارزیابی سطح دانش یا مهارت افراد در حیطه‌ای خاص طراحی شدهاند.
تقسیم بندی آزمون های پیشرفت تحصیلی
این آزمون‌ها به دو دسته عمده، آزمون های معلم ساخته و آزمون های استاندارد تقسیم می‌شوند.
ابزار‌های ارزیابی پیشرفت تحصیلی
آزمون ” نارساخوانی ” و ” آزمون ریاضیات ایران کی مت ” از ابزار‌های ارزیابی پیشرفت تحصیلی‌اند که سطوح مختلف خواندن و ریاضی را ارزیابی می‌کنند.
آزمون های شخصیت
Personality tests
آزمون های شخصیت با هدف جمع‌آوری اطلاعات در مورد شخصیت انسان طراحی شدهاند.
آزمون های شخصیت به چند دسته تقسیم می شوند ؟
این آزمون‌ها به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
- آزمون های عینی شخصیت
- آزمون های فرافکن
روش نمره‌گذاری آزمون های عینی به گونه‌ای است که کمتر تحت تاثیر آزمونگر قرار می‌گیرد، زیرا نمره‌گذاری آنها عینی است؛
(مثلا به جواب بله نمره یک و به جواب خیر نمره صفر تعلق می‌گیرد).
پاسخ به این آزمون‌ها به صورت صحیح/ غلط یا شکل‌های مشابه است.
نمونه‌ای از این آزمون‌ها، آزمون MMPI، آزمون نئو، آزمون میلون و … است.
این آزمون‌ها جنبه‌های مختلف شخصیت فرد را بررسی می‌کنند.
کدام آزمون روان شناختی برای سازگاری زوجین قبل از ازدواج استفاده می شود ؟
بسیاری از این آزمون‌ها برای بررسی سازگاری شخصیت دو فرد، قبل از ازدواج نیز انجام می‌شود.
در آزمون های فرافکن، فرض بر این است که آزمودنی‌ها نیازها و انگیزه‌های خود را فرافکن می‌کنند.
آزمون های فرافکنی
آزمون لکه جوهر رورشاخ، آزمون TAT، آزمون ساکس و جملات ناتمام راتر از آزمون های رایج فرافکنی هستند.
آزمون های علاقه، نگرش‌ها و ارزش‌ها
میزان علایق شغلی، از مهم‌ترین مفاهیم ارزیابی در این طبقه است.
آزمون روان شناختی برای ارزیابی علایق شغلی دانش‌آموزان
این آزمون‌ها در دبیرستان‌ها کاربرد بسیاری دارند، زیرا ما را در شناسایی علایق شغلی دانش‌آموزان یاری می‌دهند.
آزمون علاقه استرانگ و زمینه‌یابی علاقه شغلی کودر و آزمون هالند نمونه‌هایی از آزمون های شغلی محسوب می‌شوند.
علاوه بر علایق شغلی، آزمون های مربوط به سنجش نگرش‌ها و ارزش‌ها نیز در این طبقه قرار می‌گیرند.
آزمون های عصب – روانشناختی
آزمون های عصب-روانشناختی به منظور جمع‌آوری اطلاعات در مورد کارکردهای سیستم عصبی به ویژه مغز، طراحی شدهاند.
این آزمون‌ها کارکردهای روانشناختی را اندازه می‌گیرند که به ساختار خاصی در مغز مربوط هستند.
نمونه‌ای از این آزمون‌ها عبارتند از:
- آزمون برج لندن
- لوریا نبراسکا
- ان بک و ویسکانسین
این آزمون‌ها برای تشخیص بسیاری از نارسایی‌های عصب روان شناختی کاربرد دارند.
آزمون های تشخیص اختلال‌های بالینی
این آزمون‌ها به صورت جامع و یا تک بعدی اختلال‌های بالینی شامل افسردگی، اضطرب، وسواس و اختلال دو قطبی را ارزیابی می کنند.
آزمون های غربالگری با هدف شناسایی افراد در معرض خطر
در این آزمون‌ها افرادی که نشانه های برخی اختلال‌ها را دارند شناسایی شده و با مداحله زود هنگام از بروز جدی مشکل پیشگیری می‌شود.
این آزمون‌ها به ویژه در شناسایی تاخیرهای تحولی نقش به سزایی دارند.
- بررسی شاخص های رشد کودک از تولد تا ۵ سالگی
- غربالگری مشکلات رفتاری وهیجانی کودکان
- ارزیابی مشکلات حسی/ حرکتی از جمله این آزمون‌ها به شمار می‌روند.
آزمون های تشخیصی اختلال‌های دوران کودکی و نوجوانی
Childhood and adolescence disorders
آزمون های تشخیصی اختلال‌های دوران کودکی و نوجوانی شامل:
- ناتوانی‌های یادگیری
- نارسایی توجه/ بیش فعالی
- لجبازی و نافرمانی
- رفتارهای ضد اجتماعی
- اختلال سلوک
- اتیسم
- افسردگی
- وسواس
- اضطراب